گروه سیاسی: رهبر معظم انقلاب در ادامه جلسه بیست ‌و ششم تفسیر قرآن خود، به بحثی پیرامون «والحجاره» در قرآن پرداختند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در جلسات تفسیر قرآن خود به تبیین واژه‌های بنیانی و آیات کلام‌الله ‌مجید می‌پردازند. این خبرگزاری با عنایت به رسالت قرآنی خود بر آن است تا بصورت سلسله‌وار نظرات معظم‌له را در موضوعات مختلف قرآنی به مخاطبین خود ارائه دهد.

متن ذیل، نظرات ایشان پیرامون «والحجاره» در قرآن است که در ادامه جلسه بیست ‌و ششم تفسیر ایشان بیان شده است؛

وقودها الناس آدمی است

بهرحال انسان گناهکار و انسان کافر و انسانی که از زحمت خدا محروم شده با اعمال خودش برای خود دوزخی فراهم آورده و در آن آتش می‌سوزد. پس: وقودها الناس آدمی است و بعد از آن: والحجاره یعنی سنگ است که در معنای سنگ حرف‌های گوناگونی گفته شده:

بعضی‌ گفته‌اند، منظور از سنگ در اینجا، همان بت‌های سنگی است که کفار آنها را عبادت می‌کردند که همچنان در طول تاریخ این بت‌های سنگی وجود داشته و امروز هم هست. بعضی هم اینطور حدس زده‌اند که منظور از این سنگ در آیه قرآن، سنگ‌های قیمتی و جواهراتی است که انسان‌ها آنها را در دنیا زینت گمان می‌کند و مایه تفاخر خودش به حساب می‌آورد، ولذا چون همه‌ی اینها مغضوب خدا هستند، خداوند آنها را می‌سوزاند که البته دلیلی نیست که مراد از «والحجاره» اینها باشد.

بعضی هم گفته‌اند منظور از سنگ، آن دل‌های آدمیانی هستند که یاد خدا را در دلها‌یشان راه نمی‌دهند و در مقابل خدای متعال خضوع نمی‌کنند، یعنی مثل سنگ هیچ موعظه و هیچ سخن حقی در آنها اثر نمی‌گذارد و آن کسانی که قائل به هر یک از این سه معنا هستند، برای تعبیر و تفسیر خودشان یک معنای رمزی را در نظر دارند و یک شاهدی هم از قرآن برای این سخن‌شان ذکر می‌کنند.

اما اینکه گفتیم دلیلی ندارد، یعنی دلیلی نداریم که مراد از سنگ در اینجا همان چیزی باشد که آنها می‌گویند، والاّ مثلاً آن معنای اول که گفتند مراد از سنگ‌ همان بت‌هاست.

انکم و ماتعبدون من دون‌الله حصب جهنم (انبیاء - 95): این خطاب به کفار است

آیه‌ای در قرآن داریم که: انکم و ماتعبدون من دون‌الله حصب جهنم (انبیاء - 95): این خطاب به کفار است، یعنی شما و آن چیزهایی که غیر از خدا می‌پرستید همه‌ی شما با هم در جهنم خواهید سوخت و این را دلیل گرفتند برای اینکه منظور از حجاره همان بت‌های سنگی است، در حالی که می‌دانیم همه‌ی چیزهایی که می‌پرستیدند از جنس سنگ نبودند، بلکه از جنس چوب و چیزهای دیگر هم ممکن بود باشد.

ولذا این آیه در قرآن هست، اما این آیه دلالت بر این ندارد که مراد از حجاره در اینجا همان بت‌های سنگی باشد، یا آن کسانی که می‌گویند مراد سنگ‌های قیمتی است، یک معنای رمزی در نظر دارند و آن همان چیزی است که اشاره شد.

این سنگ‌های قیمتی برای اشراف و مترفین و پولدارهای دنیا در طول زمان، همواره یک وسیله‌ی تفاخری نسبت به دیگران بوده که به آنها علاقه‌ی وافری داشتند و همان‌طور که شنیدید و می‌دانید الماس‌های گران‌قیمت، یا برلیان‌ها و زمردهای آنچنانی را به سر و روی خودشان می‌آویختند برای اینکه تفاخر کنند به انسان‌های دیگر، یعنی صرف یک چیز زیبایی‌آور مورد نظر نیست، زیرا ای بسا یک چیز دیگری مثل گل شخص را زیباتر از همراه داشتن یک زمرد می‌کند، اما زمرد از حیث گران‌بها بودن مورد نظر است، یعنی برای پولدارها و برای برخورداران از ثروت مایه تفاخر است، ولذا آن کسانی که گفتند این سنگ‌ها در آتش دوزخ سوخته خواهد شد.

در واقع برای نفی این بعد و این جنبه‌ی حجاره یک چنین معنای رمزی و سمبلیکی را از قرآن درآوردند. حالا با توجه به اینکه ما این معنای سمبلیک را قبول داریم و می‌پذیریم که وقتی این وسایل قیمتی مایه تفاخر انسانی بر انسان دیگر شد و انسان‌ها را در مقابل آنها به تحقیر کشاند، این چیز بدی است، اما دلیل بر این نمی‌شود که معنای حجاره در این آیه شریفه مثلاً همان جواهرات باشد.

یا آن کسانی که گفته‌اند منظور دل‌های سخت است در این رابطه هم آیاتی در قرآن هست که می‌گویند: ثم قست قلوبکم من بعد ذلک فهی کالحجاره اواشد قسوه و ان من الحجاره لما یتفجر منه الانهار (بقره - 73).

از سنگ گاهی آبی می‌جوشد، اما از دل‌های اینها هیچ خیری نمی‌جوشد

دل‌های اینها مثل سنگ است. یا سخت‌تر از سنگ، از سنگ گاهی آبی می‌جوشد، اما از دل‌های اینها هیچ خیری نمی‌جوشد انسان‌هایی در دنیا هستند که دلهای‌شان واقعاً مثل سنگ است، هیچ حرف حقی و هیچ سخن معقول و منطقی و هیچ‌ انگیزه‌ی انسانی در دل‌های اینها وجود ندارد و مشاهده نمی‌شود، مثل این قساوتمندان معروف عالم که انسان تعجب می‌کند، چگونه اینها در حقایق اینقدر سنگدل هستند؟!

اما اینکه مراد از حجاره در این آیه همین دل‌های سخت و سنگ باشد، برای این هم انصافاً هیچ دلیلی نداریم. وقودها الناس و الحجاره آتش‌گیره‌ی دوزخ خداوند، در قیامت انسان‌ها هستند و سنگ‌ها. بهرحال اینکه بگوییم این سنگ، یعنی دل‌های سخت همان انسان‌هاست، با قرآن نمی‌شود اینگونه روبرو شد که انسان از ذوق و سلیقه‌ی خودش یک معنایی را تصور کند و آن را به حساب قرآن بگذارد و بگوید مراد این است! نمی‌شود اینطور معنا کرد.

ای‌بسا همین الفاظ و عبارات قرآنی، معنا‌ی‌ی بسیار و دقیقی داشته باشد

البته باید عرض کنم: که ای‌بسا همین الفاظ و عبارات قرآنی، معنا‌ی‌ی بسیار و دقیقی داشته باشد و الان که من دارم برای شما بیان می‌کنم، در آن حدی که مطالعه دارم و دقت کردم، چیزی را از آن نمی‌فهمم، یعنی همان ظاهرش را حس می‌کنم.

اما یک انسان با معرفت بالا در یک توجه و تدبری، ناگهان ممکن است یک معنای بسیار ظریف و پرمغز و عمیقی را از همین جمله پیدا کند این چیزی است که نمی‌شود آنرا نفی کرد، این عبارت و این جمله که در کتابها هست تا آن جایی که بنده فهمیدم، گنجایش و تحمل این معنا را که برای شما بیان کردم ندارد و این معانی را نمی‌شود بر این کلمات بار کرد، اما ممکن است یک معنای ظریف و پرعمق دیگری داشته باشد.